Prace nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej trwały ponad 5 lat. Takie instytucje z powodzeniem od lat funkcjonują w wielu porządkach prawnych innych państw i pomagają przedsiębiorcom zarządzającym firmami rodzinnymi zabezpieczać majątek na kolejne dziesięciolecia. Fundacja rodzinna posiada odrębną osobowość prawną, podlega wpisowi do rejestru, jest płatnikiem CIT, może też w pewnym zakresie prowadzić działalność gospodarczą. Celem jej istnienia nie jest jednak samo powiększanie majątku firmy.
Fundacja rodzinna to nowy twór w polskim systemie prawnym, który od lat funkcjonuje z powodzeniem w ustawodawstwie wielu państw. Służy wsparciu rodzinnych przedsiębiorstw w międzypokoleniowym zarządzaniu majątkiem, akumulacji oraz zabezpieczeniu przed sprzedażą na rzecz podmiotów zewnętrznych. Prace nad wprowadzeniem idei fundacji rodzinnej do polskiego systemu prawnego trwały kilka lat. W grudniu 2022 roku Sejm przyjął ustawę i przedsiębiorcy, którzy chcieliby zabezpieczyć firmę rodzinną na wypadek swojej śmierci i przekazania jej sterów młodszemu pokoleniu mogą już powołać taką fundację.
Fundacja rodzinna a sukcesja
Fundacja rodzinna jest alternatywą dla klasycznej sukcesji polegającej na przekazywaniu majątku na rzecz konkretnych osób, która może powodować ryzyko dla biznesu i relacji rodzinnych.
Firmy rodzinne od dawna postulowały wprowadzenie przepisów ułatwiających sukcesję i pozwalających pogodzić interesy związane z działalnością gospodarczą oraz interesy rodzinne.
Ustawa o fundacji rodzinnej ostatecznie weszła w życie w dniu 22 maja 2023 roku.
Dla kogo jest fundacja rodzinna
Fundacja rodzinna jest przeznaczona dla przedsiębiorców, właścicieli rodzinnych firm o statusie dużych i średnich przedsiębiorstw, ale także dla osób fizycznych nie prowadzących działalności, które posiadają znaczny majątek, np. kolekcję sztuki.
Do czasu wejścia w życie nowych przepisów właściciele firm rodzinnych mieli ograniczone możliwości przekazania swojego biznesu. Mogli oczywiście dokonać darowizny lub przekazać przedsiębiorstwo w spadku, ale zapewniało im to wpływ na działalność firmy tylko w drugim pokoleniu – nie mogli już wpłynąć na to, co stanie się z przedsiębiorstwem w kolejnych latach.
Fundacja rodzinna pozwoli na przekazanie majątku rodziny kolejnym pokoleniom bez obaw o jego rozdrobnienie i podział na mniejsze przedsiębiorstwa, gdy bliscy nie będą umieli porozumieć się co do prowadzenia dalej rodzinnego biznesu.
Wprawdzie nazwa wskazuje, że fundacja ma chronić majątek rodzinny, jednak w myśl przepisów rodziną nie musi być jedna grupa spokrewnionych osób, ale kilka rodzin lub osób ze sobą powiązanych, tak że tworzą „biznesową” rodzinę.
Korzyści z fundacji rodzinnej
Czym fundacja rodzinna różni się od klasycznej sukcesji? Fundacja wyznacza zupełnie nowe zasady sukcesji firm rodzinnych na okoliczność rezygnacji fundatora ze stanowiska właściciela i głównego zarządzającego, jego śmierci albo choroby, która uniemożliwi dalsze kierowanie firmą.
·Fundacja rodzinna gwarantuje integralność majątku rodzinnego – odsuwa ryzyko podziału majątku rodzinnego na mniejsze części w wyniku dziedziczenia czy działań sukcesorów, gdyż prawa beneficjentów są niezbywalne.
W klasycznej sukcesji fundator decyduje o tym, kto będzie kierował firmą rodzinną bezpośrednio po nim, ale nie ma już wpływu na dalsze losy firmy. Fundacja umożliwia mu podjęcie decyzji w dużo dłuższej perspektywie czasu.
Fundacja rodzinna pozwala pogodzić interesy firmy (rozwój, umacnianie pozycji) z interesami rodziny (jak zabezpieczyć dzieci, wynagrodzić innych członków rodziny, którzy także pracują w firmie rodzinnej). Fundacja rodzinna pozwala bardzo elastycznie określić świadczenia na rzecz członków rodziny, np. przyznać większy udział w zyskach z firmy dzieciom, które pracują w firmie, a mniejsze tym, które nie chcą kontynuować rodzinnego przedsięwzięcia.
Beneficjent fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna ma chronić integralność majątku rodziny i stwarzać podstawy do rozwoju firmy, ale ma także dokonywać określonych w statucie świadczeń na rzecz beneficjentów. Beneficjentami są osoby wyznaczone przez fundatora. Status beneficjenta fundacji rodzinnej jest niezbywalny, więc osoba wyznaczona nie może przenieść swoich praw na inną osobę. Może się ich zrzec lub utracić status beneficjenta, ale nie może scedować uprawnień na inną osobę. do zasady można się ich zrzec i utracić status beneficjenta, ale nie można dokonać transferu tego statusu na inną osobę.
Na czym polega działalność fundacji rodzinnej?
Fundacja rodzinna jest nową instytucją, posiadającą osobowość prawną. Fundacja tworzona jest w celu zarządzania majątkiem i jego ochroną przed negatywnymi skutkami procesów sukcesyjnych, mnogością beneficjentów i ich sytuacją osobistą. Fundacja rodzinna służy zachowaniu całości majątku rodzinnego i ochronieniu go na przyszłość, w sytuacji gdy np. nie wszyscy członkowie rodziny będą zainteresowani dalszym prowadzeniem działalności.
Majątek fundacji
Fundacja ogranicza ryzyko podziału aktywów rodzinnych na coraz mniejsze części, rozdrobnienia. Nawet jeśli majątek zostanie sprzedany, to uzyskany kapitał będzie kumulowany w ramach fundacji.
Fundusz założycielski fundacji rodzinnej wynosi co najmniej 100 tys. zł, ale statut może określić inną jego wartość. Mieniem wnoszonym do fundacji mogą być środki pieniężne, przedsiębiorstwo, nieruchomości, środki transportu, dzieła sztuki.
Jak założyć fundację rodzinną?
Fundacja rodzinna może zostać utworzona na podstawie aktu założycielskiego albo w testamencie. Fundator jest także zobowiązany do ustalenia statutu fundacji, który reguluje najważniejsze kwestie dotyczące funkcjonowania fundacji. Statut jest jawny. Jakiekolwiek kwestie o charakterze poufnym mogą zostać uregulowane w regulaminach i dokumentach wewnętrznych.
Powołanie do życia polskiej fundacji rodzinnej
Założenie fundacji rodzinnej wymaga:
- złożenia przez fundatora oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej i ustalenie statutu,
- ustanowienia organów wymaganych przez ustawę lub statut,
- wniesienia przez fundatora mienia o wartości wynoszącej co najmniej sto tysięcy złotych oraz sporządzenie spisu mienia fundacji,
- wpisu do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego albo otwarcia testamentu.
Organy fundacji
Organami fundacji rodzinnej są zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.
Zarząd reprezentuje fundację oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie jej spraw i realizację celów określonych w statucie fundacji. Dba o płynność finansową fundacji i pozostaje w kontakcie z beneficjentami, ilekroć potrzebują informacji o aktualnej sytuacji fundacji lub przysługujących im świadczeniach.
Rada nadzorcza jest organem fakultatywnym, a więc może, ale nie musi zostać ustanowiona w statucie fundacji. Jej podstawowym zadaniem jest nadzór nad działalnością zarządu, ale fundator może w statucie rozszerzyć jej uprawnienia i np. zastrzec, że zarząd musi mieć zgodę rady na wykonanie określonych czynności.
Zgromadzenie beneficjentów podejmuje najważniejsze uchwały dotyczące działalności fundacji. W jego skład wchodzą osoby wskazane przez fundatora: nie muszą to być członkowie najbliższej rodziny, ale każdy, na czyją rzecz fundacja rodzinna ma spełniać określone w statucie świadczenia. Nie ma przeszkód, aby beneficjenci fundacji byli osobami małoletnimi.
W tym miejscu można dodać, że status beneficjenta fundacji rodzinnej może zostać przyznany również organizacjom pozarządowym, które są zaangażowane w prowadzenie działalności pożytku publicznego.
Fundacja rodzinna a planowanie sukcesyjne
Fundator może założyć fundację za swojego życia lub powołać ją w testamencie. Fundacja podlega wpisowi do rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzony jest przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Z chwilą wpisu do rejestru fundacji, fundacja nabywa osobowość prawną.
Zgłoszenia do rejestru dokonuje fundator, jeśli to on założył fundację lub jej zarząd – jeśli została powołana w testamencie.
Założycielem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Wykluczone jest założenie fundacji przez osobę prawną oraz inną jednostkę organizacyjną. To ograniczenie podyktowane jest zadaniem, jakie ma pełnić fundacja: jest nim zarządzanie majątkiem oraz realizowanie wybranych celów prywatnych.
Fundacja może zostać powołana przez kilka osób. Wyjątkiem jest fundacja utworzona w testamencie – taka może mieć tylko jednego fundatora (co wynika z zasady, że przepisy nie przewidują testamentów wspólnych).
Czy fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą
W odróżnieniu od spółek handlowych, których celem jest zarabianie, fundacja rodzinna ma na celu zarządzanie majątkiem rodziny w interesie beneficjentów i spełnianie świadczeń na ich rzecz. Mimo to może prowadzić działalność gospodarczą, ale w określonym zakresie.
Fundacja może na przykład przystępować do spółek prawa handlowego, nabywać i zbywać papiery wartościowe, udzielać pożyczek spółkom kapitałowym, w których posiadać będzie posiadać udziały lub akcje. Może również udostępniać swoje mienie na podstawie np. umów najmu czy dzierżawy. Inwestycje to nie jest jednak cel sam w sobie: prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną jest dodatkową możliwością służącą pomnażaniu majątku rodzinnego, ale nie sensem jej istnienia.
Polska fundacja rodzinna a podatek CIT
Fundacja rodzinna została wyposażona w nietypowy status podatkowy: jest wprawdzie płatnikiem CIT, ale do momentu wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów nie jest opodatkowana podatkiem dochodowym od osób prawnych.
Przepisy przewidują szczególne regulacje podatkowe dla różnych zdarzeń związanych z istnieniem fundacji, m.in. wniesienia do niej majątku, wypłaty świadczeń dla beneficjentów, dystrybucji majątku.
Dopiero w chwilą wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów lub likwidacji fundacji powstanie opodatkowanie stawką CIT w wysokości 15 proc. Świadczenie to u beneficjentów zaliczanych do „zerowej” grupy podatkowej jest natomiast zwolnione z podatku. Z kolei likwidacja fundacji i wynikająca z tego dystrybucja majątku jest opodatkowana podatkiem CIT w wysokości 15 proc. Przepisy przewidują też wysoki, 25 proc. podatek dochodowy od osób prawnych, ale znajdzie on zastosowanie tylko w odniesieniu do dochodów osiąganych z działalności gospodarczej innej niż w zakresie określonym w ustawie jako dopuszczalny.
Ze względu na korzystne mechanizmy podatkowe fundacja rodzinna jest przedstawiana przez niektórych doradców podatkowych jako forma optymalizacji podatkowej, co jest całkowicie sprzeczne z jej istotą. Cel fundacji to stworzenie warunków do pomnażania majątku rodzinnego i jego reinwestowania.
