Zadaniem członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest monitorowanie jej sytuacji finansowej i reagowanie, jeśli zajdą okoliczności uzasadniające złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Zatem jaka jest odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe?
Jeśli członek zarządu nie podejmie w porę działania, może odpowiadać swoim majątkiem za zobowiązania podatkowe spółki. Przy ocenie odpowiedzialności nie będzie miało znaczenia, czy można mu przypisać winę umyślną za niezłożenie w porę wniosku o ogłoszenie upadłości, czy też wynikło to z niedbalstwa (wina nieumyślna).
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością cechują się tym, że za zobowiązania odpowiadają swoim majątkiem, a niezagrożony jest majątek wspólników. Niezależność od majątku wspólników to jeden z powodów, który przesądza o ich atrakcyjności. W pewnych sytuacjach za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają swoim majątkiem członkowie zarządu. Jedną z podstaw tej odpowiedzialności wyznacza art. 299 Kodeksu spółek handlowych, który przesądza, że jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Ich odpowiedzialność będzie wchodziła w grę, jeśli nie złożą w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
Drugą sytuacją, w której muszą liczyć się z osobistą odpowiedzialnością, wyznacza art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej, w którym czytamy, że członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zaległości podatkowe, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków oraz z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w tym czasie. Z § 4 tego artykułu wynika, że odpowiedzialność może ponieść również były członek zarządu.
Przeanalizujmy obie te sytuacje.
Odpowiedzialność członka zarządu na gruncie art. 299 KSH
Jeżeli wierzyciele nie są w stanie wyegzekwować swoich należności z majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, mogą skierować swoje roszczenia bezpośrednio przeciwko członkom zarządu. Uznaje się bowiem, że to członkowie zarządu, jako osoby powołane do bieżącego zarządzania spółką, mają najlepszą wiedzę na temat jej kondycji i muszą reagować, gdy spółka przestaje realizować swoje zobowiązania i zachodzą okoliczności do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Kiedy członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają za jej długi
Odpowiedzialność majątkiem osobistym za zobowiązania spółki to rodzaj kary za niedopatrzenie, które skutkuje pokrzywdzeniem wierzycieli.
Przesłanką do ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność spółki. Można mówić o niej w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, za niewypłacalną uznaje się spółkę, która nie reguluje swoich zobowiązań pieniężnych przez okres przekraczający 3 miesiące.
Za niewypłacalną można również uznać spółkę, która wprawdzie reguluje swoje zobowiązania, płaci kontrahentom, ale jej zobowiązania przekraczają wartość majątku (aktywów), a stan ten utrzymuje się przez okres 24 miesięcy.
W razie zaistnienia którejkolwiek z tych okoliczności członkowie zarządu mają obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni, licząc od dnia, w którym wystąpiła przesłanka niewypłacalności. Wniosek taki może złożyć każdy z członków zarządu: nie muszą działać wspólnie, nie mają znaczenia żadne inne obowiązujące w spółce zasady reprezentacji. Niewypłacalność jest szczególną okolicznością i wymaga nadzwyczajnych działań.
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania (art. 299 KSH)
W pewnych sytuacjach członkowie zarządu mogą zwolnić się od odpowiedzialności i nie odpowiadać za długi spółki. Te bardzo ważne z ich punktu widzenia odstępstwa od ogólnej zasady przewiduje art. 299 § 2 KSH. Wynika z niego, że członek zarządu może zwolnić się z odpowiedzialności za długi niewypłacalnej spółki w następujących przypadkach:
- gdy złoży we właściwym terminie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu;
- gdy nie ponosi winy za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości;
- gdy pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
Więcej o okolicznościach wyłączających odpowiedzialność członków zarządu piszemy w artykule “Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu spółki”.
Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki a odpowiedzialność członka zarządu
Aby skierować roszczenie przeciwko członkom zarządu, wierzyciel musi udowodnić, że egzekucja przeciw spółce była bezskuteczna. Oznacza to, że w pierwszej kolejności musi żądać zaspokojenia swoich roszczeń z majątku spółki i dopiero gdy nie przyniesie to rezultatu (a więc wierzyciel nie odzyska swoich należności w całości lub w części), może wytoczyć powództwo przeciw członkowi zarządu.
Przepisy nie precyzują, czym jest bezskuteczność egzekucji. W literaturze można spotkać się z różnymi interpretacjami. Niektórzy autorzy uważają, że aby wierzyciel mógł skutecznie dochodzić odpowiedzialności członka zarządu, powinien wcześniej przeprowadzić egzekucję wobec spółki i egzekucja ta musi okazać się bezskuteczna. Drugie założenie jest mniej rygorystyczne względem wierzyciela, bo nie wymaga od niego przeprowadzenia egzekucji, a samego tylko posiadania tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce. Więcej na ten temat piszemy w artykule “Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z o.o.”.
Właściwość sądu w sprawie przeciwko członkom zarządu
Wierzyciele muszą skierować sprawę do sądu, który wysłucha ich racji i orzeknie, czy można wszcząć egzekucję z majątku członków zarządu.
Do którego sądu wierzyciele powinni kierować powództwo? Jeśli chodzi o właściwość rzeczową, nie ma żadnych wątpliwości, w grę wchodzą zasady ogólne. Jeżeli wartość roszczenia nie przekracza 75.000,00 zł, sprawę skierować należy do sądu rejonowego, a powyżej tej wartości – do okręgowego.
Powództwo z art. 299 KSH jest sprawą gospodarczą, więc powinno zostać złożone w wydziale gospodarczym.
W kwestii właściwości miejscowej sądu ścierają się dwa stanowiska, niemniej dominuje przekonanie, że sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej albo sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Więcej o tych wątpliwościach piszemy w artykule “Właściwość sądu – pozew przeciwko członkom zarządu spółki z o.o.“.
Odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania podatkowe spółki
Zgodnie z art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zaległości podatkowe, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków oraz z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w tym czasie. Z § 4 tego artykułu wynika, że odpowiedzialność może ponieść również były członek zarządu.
Co to znaczy, że członek zarządu „pełni obowiązki”?
Wątpliwości wywołuje sformułowanie, że odpowiedzialność ta obejmuje członka zarządu, który „pełni obowiązki”. Organy podatkowe zwykły uznawać, że chodzi tu o sprawowanie funkcji jedynie w aspekcie formalnym, a więc figurowanie jako członek zarządu w KRS. Ujawnienie osoby w rejestrze wystarczyło, by uznać, że jest członkiem zarządu i odpowiada za zobowiązania podatkowe spółki. W toku prowadzonych spraw sądy administracyjne zaczęły jednak dostrzegać, że nie jest to tak oczywiste i że wykładnia językowa każe rozumieć sformułowanie „pełnienie obowiązków” jako „aktywne działanie i rzeczywiste realizowanie obowiązków i zadań członka zarządu”, czyli faktyczne wykonywanie zadań w ramach swojej funkcji (por. m.in. wyrok NSA z 14 kwietnia 2021 r., sygn. akt III FSK 3253/21; wyrok WSA w Warszawie z 9 lutego 2021 r., sygn. akt III SA/Wa 428/20 – nieprawomocny; wyrok NSA z 2 grudnia 2020 r., sygn. akt II FSK 2108/18).
Tym samym domniemanie, że osoba wpisana w KRS jako członek zarządu, jest domniemaniem wzruszalnym. Wobec tego samo tylko figurowanie w rejestrze nie może automatycznie zakładać odpowiedzialności za zaległości podatkowe, a wpis w KRS to tylko jedna ze wskazówek, że dana osoba może ponosić odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (por. wyrok WSA w Krakowie z 26 stycznia 2021 r., sygn. akt I SA/Kr 15/21, wydany po rozpatrzeniu sprawy przez NSA w wyroku z 25 czerwca 2020 r., sygn. akt II FSK 743/20).
Niewypłacalność spółki jako okoliczność włączająca odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania podatkowe
Niewypłacalność spółki rozumiemy na gruncie interesujących nas przepisów podatkowych tak samo, jak w odniesieniu do odpowiedzialności na gruncie art. 299 KSH. I tak, za niewypłacalną uważa się spółkę, która:
- nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań albo
- jej zobowiązania przekraczają wartość jej majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące (nawet jeśli w dalszym ciągu wykonuje swoje zobowiązania).
Uwolnienie się od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki
Tak jak członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki względem wierzycieli na mocy art. 299 § 2 KSH, tak samo może wykazać, że nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe. Art. 116 § 1 o.p. przewiduje katalog okoliczności, których wykazanie uwolni go od tej odpowiedzialności. Stanie się tak w sytuacji, gdy wykaże, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu,
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
- wskazane zostanie mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
To na członku zarządu spoczywa ciężar dowodu, że zaistniała któraś z ww. przesłanek, która zwalnia go od odpowiedzialności. Członek zarządu nie może oczekiwać, że organ podatkowy zadziała niczym jego obrońca i będzie doszukiwał się okoliczności znoszących winę (por. wyrok NSA z 23 września 2020 r., sygn. akt II FSK 1353/18).
Wina umyślna i wina nieumyślna o odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki
Bez znaczenia jest natomiast to, czy członek zarządu miał świadomość, że spółka znajduje się w sytuacji uzasadniającej złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości czy nie. Z racji pełnionej funkcji spoczywa na nim szczególna odpowiedzialność i nie może tłumaczyć się brakiem wiedzy i świadomości. Sądy przyjmują, że członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki z o.o. zarówno, gdy można przypisać mu winę umyślną, jak i nieumyślną.
O winie umyślnej mówimy, gdy członek ma świadomość istnienia wymagalnych zobowiązań podatkowych, a o winie nieumyślnej, gdy dopuścił się niedbalstwa i nie jest świadom istnienia wymagalnych zobowiązań podatkowych, niemniej powinien był je przewidzieć. Analizując kwestię winy sądy biorą pod uwagę „obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony należycie dbającej o swoje interesy” (por. wyrok NSA z 20 kwietnia 2021 r., sygn. akt III FSK 3089/21).
Przedawnienie roszczeń z art 299 KSH za zobowiązania podatkowe
Omówiona odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe nie trwa jednak wiecznie. Po pierwsze bowiem, decyzji podatkowej o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej (a z taką właśnie mamy do czynienia w przypadku odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki), zgodnie z art. 118 § 1 o.p. nie można wydać “jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat”. Ewentualne wydanie decyzji z naruszeniem tego przepisu, powoduje jej nieważność.
Jeśli decyzja wydana została jednak prawidłowo i w ustawowym terminie, odpowiedzialny członek zarządu może po upływie określonego czasu powoływać się na przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji. Okres przedawnienia wynosi w tym wypadku 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona decyzja o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej. Jak widać przepisy Ordynacji podatkowej, w zakresie początku biegu przedawnienia, nie uwzględniają daty wydania decyzji a datę jej doręczenia – to o tyle istotne, że organ podatkowy decyzję może wydać w ostatnim dopuszczalnym dniu, przykładowo w dniu 31 grudnia 2018, następnie decyzja zostanie doręczona już w styczniu 2019 roku – do przedawnienia dojdzie dopiero z końcem roku 2022 – w zasadzie 4 lata od wydania decyzji.
Co więcej, samo “przeczekanie” tego okresu nie musi być skutecznym sposobem na zwolnienie się od odpowiedzialności. Ustawodawca przewidział bowiem instytucję tzw. przerwania biegu przedawnienia. Tylko więc bierne zachowanie organu po upływie 3 lat doprowadzi do przedawnienia. Najpowszechniejszym i najbardziej nas interesującym sposobem przerwania biegu przedawnienia jest wszczęcie egzekucji i zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik zostanie zawiadomiony. Skutkiem przerwania biegu przedawnienia jest fakt, iż biegnie ono na nowo od dnia, w którym zastosowano środek egzekucyjny.
Przepisy więc w pewien sposób stawiają organy podatkowe w uprzywilejowanej pozycji. Gdy do wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej dojdzie w terminie, ciężko liczyć na przedawnienie zobowiązania.
Co możemy dla Ciebie zrobić w zakresie dochodzenia roszczeń od członków zarządu spółki z o.o.
Kancelaria STERRN jest wiodącą polską Kancelarią Prawną specjalizującą się w sporach z Członkami Zarządu. Oferujemy obsługę prawną dla członków zarządu lub byłych członków zarządu w sporach z wierzycielami. Wspieramy również wierzycieli w sprawach prowadzonych przeciwko członkom zarządu spółek z o.o. Nasze usługi obejmują m.in.:
- działania mające na celu ograniczenie lub całkowite wyłączenie odpowiedzialności Członków Zarządu za zobowiązania spółki,
- wspieranie wierzycieli w dochodzeniu roszczeń od obecnych oraz byłych Członków Zarządu,
- prowadzenie postępowań sądowych w imieniu pozwanych Członków Zarządu lub byłych Członków Zarządu, w sporach z wierzycielami.