Likwidacja sp. z o. o. a odpowiedzialność zarządu

Wierzyciel, który nie ze swojej winy nie zdążył w porę zgłosić roszczeń przeciw spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, znajduje się w trudnej sytuacji. Jeśli spółka została wykreślona z rejestru, zanim uzyskał tytuł egzekucyjny, pozostaje mu tylko skierowanie roszczeń wobec członków zarządu tej spółki. Sąd zbada, czy w sprawie zaistniały „wyjątkowe okoliczności”, które umożliwiają uznanie odpowiedzialności członków zarządu.

Za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiada sama spółka jako osoba prawna (art. 151 § 4 KSH). Ponosi ona tę odpowiedzialność samodzielnie i całym swoim majątkiem, za jej zobowiązania nie odpowiadają natomiast wspólnicy. Właśnie odseparowanie wspólników od zobowiązań w dużej mierze decyduje o atrakcyjności tej formy prowadzenia działalności gospodarczej.

Odpowiedzialność wspólników spółki z o.o. to wyjątek

Podstawowym ryzykiem, z którym muszą się liczyć wspólnicy, jest ryzyko gospodarcze związane z wniesieniem do spółki wkładów. Jeśli spółka nie działa tak dobrze, jak zakładali wspólnicy i przynosi straty, to wspólnicy nie będą zarabiać albo nawet nie odzyskają tego, co zainwestowali, by uruchomić spółkę. Kodeks spółek handlowych przewiduje wprawdzie kilka szczególnych sytuacji, w których może wchodzić w grę odpowiedzialność wspólników (z art. 13 KSH wynika na przykład, że wspólnicy mogą ponosić odpowiedzialność wobec osób trzecich lub wobec spółki za czynności podejmowane przed zarejestrowaniem spółki, na etapie spółki z o.o. w organizacji), niemniej aby ta odpowiedź wchodziła w grę, musi zostać zrealizowanych kilka przesłanek. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ma charakter incydentalny i dlatego jest to tak pożądana forma organizacyjna działalności.

Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. a likwidacja

Czym innym jest natomiast odpowiedzialność członków zarządu spółki, którymi mogą być wspólnicy lub osoby spoza ich grona.

Przepis art. 299 KSH przewiduje odpowiedzialność osobistą członków zarządu względem osób trzecich – wierzycieli. Zachodzi ona w sytuacji, gdy egzekucja przeprowadzona przez wierzycieli przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność ta ma charakter subsydiarny, gdyż wchodzi w grę wyłącznie w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna i wierzyciele nie będą mogli wyegzekwować od spółki swoich należności w całości lub w części.

Ponadto odpowiedzialność przewidziana w art. 299 KSH ma charakter:

• osobisty
• nieograniczony
• odszkodowawczy

Wierzyciele mogą dochodzić odpowiedzialności za zobowiązania wobec członków zarządu bez ograniczeń z całego ich majątku osobistego.

Treść art. 299 KSH przewiduje w istocie odpowiedzialność za zawinione niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wniosku o otwarcie  postępowania restrukturyzacyjnego. Jeśli zachodzą okoliczności uzasadniające złożenie takiego wniosku, członkowie zarządu mają obowiązek z nim wystąpić.

Przesłanki odpowiedzialności członków zarządu

Przesłankami odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 KSH są:

• istnienie określonego zobowiązania w czasie, kiedy dana osoba była członkiem zarządu spółki, oraz
• bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce.

Obie przesłanki muszą wystąpić łącznie. Dla drugiej nie ma znaczenia, czy do bezskutecznej egzekucji doszło w czasie, gdy członek zarządu nadal pełnił swoją funkcję czy też został z niej odwołany. Kluczowe jest to, że okoliczności do zgłoszenia wniosku o upadłość zaistniały w czasie, gdy zasiadał w zarządzie.

Kiedy członek zarządu może się zwolnić od odpowiedzialności

W pewnych sytuacjach możliwe jest uchylenie się przez członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Okoliczności te wypunktowane są w § 2 omawianego przepisu.

I tak, członek zarządu może zwolnić się z odpowiedzialności za długi spółki z o.o. w następujących przypadkach:

• gdy złoży we właściwym terminie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu;
• gdy nie ponosi winy za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości;
• gdy pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Więcej na ten temat piszemy w artykule „Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu spółki”

Co w sytuacji, gdy spółka z o.o. przestała istnieć, zanim wierzyciel zgłosił swoje roszczenia?

Powiedziano już, że dla odpowiedzialności członka zarządu nie ma znaczenia, czy nadal pełni swoją funkcję – ważne, że był w zarządzie w momencie, gdy zaszły okoliczności uzasadniające złożenie wniosku o upadłość. Sytuacja może się jednak częściowo odwrócić i skomplikować. Mianowicie, co w sytuacji, gdy wie­rzy­ciel nie może wystąpić z roszczeniem przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ani wszcząć przeciwko niej egzekucji, gdyż przestała ona istnieć? Czy może w takiej sytuacji skierować roszczenie przeciwko członkom zarządu? Przepis art. 299 KSH wyraźnie przewiduje przecież, że warunkiem odpowiedzialności członka zarządu jest bezskuteczna egzekucja przeciw spółce. O tym, jak można rozumieć bezskuteczność, piszemy w tym artykule [link do tekstu nr 2].

Uzależnienie włączenia odpowiedzialności członka zarządu od dysponowanie przez wierzyciela tytułem egzekucyjnym przeciwko spółce z o.o. wynika z faktu, że do­ku­ment ten sta­no­wi po­twier­dze­nie ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia spół­ki. Przepisy nie przewidują możliwości usta­le­nia tej oko­licz­no­ści w po­stę­po­wa­niu pro­wa­dzo­nym od razu prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du, z pominięciem spółki.

Sąd Najwyższy  w uchwale z dnia 15.06.1999 r. o sygnaturze akt III CZP 10/99 uznał, że do­ko­na­nie usta­leń do­ty­czą­cych ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia spół­ki w po­stę­po­wa­niu pro­wa­dzo­nym prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du sta­no­wiłoby nie­do­pusz­czal­ne roz­strzy­gnię­cie o sto­sun­ku praw­nym podmio­tu nie­uczest­ni­czą­ce­go w procesie.

Ty­tu­łem eg­ze­ku­cyj­nym może być:

• wy­rok są­du
• na­kaz za­pła­ty stwier­dza­ją­cy obo­wią­zek uisz­cze­nia przez spółę z o.o. okre­ślo­nej su­my na rzecz wie­rzy­cie­la (dwa pierwsze warianty występują najczęściej)
• wy­ciąg z za­twier­dzo­nej przez sę­dzie­go­-ko­mi­sa­rza li­sty wie­rzy­tel­no­ści za­wie­ra­ją­cy ozna­cze­nie wie­rzy­tel­no­ści (rzadziej).

Sąd Najwyższy o szczególnych okolicznościach, w których wierzyciel może wystąpić z roszczeniem od razu przeciwko członkom zarządu

Nie podlega kwestionowaniu, że po­sia­da­nie przez wie­rzy­cie­la ty­tu­łu eg­ze­ku­cyj­ne­go jest tak­że wa­run­kiem prze­pro­wa­dze­nia przez wie­rzy­cie­la eg­ze­ku­cji zo­bo­wią­za­nia spół­ki. Jak zabezpieczyć jednak interes wierzyciela w sytuacji, gdy nie jest w stanie uzyskać tytułu egzekucyjnego i nie ponosi za to winy? Do takiej sytuacji dojdzie na przykład w przypadku, gdy przed wsz­czę­ciem po­stę­po­wa­nia są­do­we­go prze­ciw­ko spół­ce z o.o. lub w to­ku te­go pro­ce­su doj­dzie do wy­kre­śle­nia spół­ki z Kra­jo­we­go Re­je­stru Są­do­we­go.

Czy skoro wierzyciel nie ma możliwości usta­le­nia ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia spół­ki z o.o. ani prze­pro­wa­dze­nia eg­ze­ku­cji z jej ma­jąt­ku, może ratować się skierowaniem roszczenia od razu przeciwko byłemu członkowi zarządu zlikwidowanej spółki? Sąd Najwyższy kilkukrotnie pochylał się nad tym pytaniem, ale nie sformułował jednolitej interpretacji.

„W szcze­gól­nie uza­sad­nio­nych wy­pad­kach do­pusz­czal­ne jest od­stęp­stwo od za­sa­dy, we­dług któ­rej wie­rzy­ciel po­wo­łu­ją­cy się na bez­sku­tecz­ność eg­ze­ku­cji prze­ciw­ko spół­ce z o.o. nie mo­że po­zwać człon­ka jej za­rzą­du na pod­sta­wie art. 299 § 1 KSH (art. 298 § 1 KH) bez uprzed­nie­go uzy­ska­nia ty­tu­łu eg­ze­ku­cyj­ne­go prze­ciw­ko spół­ce” – wskazał w wyroku z dnia 13.12.2006 r. (II CSK 300/06).

Kanwą dla wydania takiego wyroku była sytuacja, w której spółka z o.o. upadła jeszcze przed wytoczeniem przeciwko niej powództwa. Niezwłocznie po zakończeniu postępowania upadłościowego spółka została wykreślone z rejestru, co odebrało wierzycielom szansę na uzyskanie ty­tu­łu eg­ze­ku­cyj­ne­go w po­sta­ci wy­cią­gu z li­sty wie­rzy­tel­no­ści.

W ocenie Sądu Najwyższego taką sytuację można potraktować jako szcze­gól­nie uza­sad­nio­ny wy­pa­dek, który pozwala – w drodze wyjątku – na wy­ka­za­nie ist­nie­nia wie­rzy­tel­no­ści wo­bec spół­ki w pro­ce­sie prze­ciw­ko człon­kom jej za­rzą­du.

W omawianej sprawie bez­sku­tecz­ność eg­ze­ku­cji spół­ki z o.o. nie bu­dzi­ła żad­nych wąt­pli­wo­ści, a usta­le­nie wszyst­kich da­nych nie­zbęd­nych do stwier­dze­nia ist­nie­nia zo­bo­wią­za­nia moż­li­we by­ło na pod­sta­wie do­stęp­nych są­do­wi akt po­stę­po­wa­nia upa­dło­ścio­we­go.

Również Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 8.09.2017 r. (I ACa 433/17) stanął po stronie wierzycieli. Podkreślił, że sam fakt bra­ku ty­tu­łu eg­ze­ku­cyj­ne­go (wobec spółki z o.o.) nie wpły­wa na za­sad­ność rosz­cze­nia, bo po­wód mo­że na za­sa­dach ogól­nych wy­ka­zać ist­nie­nie wie­rzy­tel­no­ści wo­bec dłuż­ni­ka.

Wyrok Sądu Najwyższego niekorzystny dla wierzycieli spółki z o.o.

Takie korzystne rozstrzygnięcie nie zawsze jednak będzie wchodziło w grę. W wyroku z dnia 13.03.2014 r. (I CSK 286/13) Sąd Najwyższy orzekł, że „sam fakt utra­ty by­tu praw­ne­go przez spół­kę z ogra­ni­czo­ną od­po­wie­dzial­no­ścią nie uza­sad­nia od­stą­pie­nia od za­sa­dy, że wie­rzy­ciel spół­ki po­zy­wa­ją­cy człon­ków jej za­rzą­du z po­wo­ła­niem się na bez­sku­tecz­ną eg­ze­ku­cję zo­bo­wią­za­nia spół­ki po­wi­nien dys­po­no­wać stwier­dza­ją­cym to zo­bo­wią­za­nie ty­tu­łem eg­ze­ku­cyj­nym prze­ciw­ko spół­ce”. W orzeczeniu tym nie odrzucił omówionego wcześniej, korzystnego dla wierzycieli wyroku, ale podkreślił z całą stanowczością, że wyrok z 2006 roku dotyczył sprawy o wyjątkowym charakterze.

Wyjątkowość ta zamykała się w tym, że sąd roz­po­zna­ją­cy po­wódz­two prze­ciw­ko człon­kom za­rzą­du miał moż­li­wość usta­le­nia da­nych, któ­re po­win­ny wid­nieć w ty­tu­le eg­ze­ku­cyj­nym przed­sta­wio­nym przez wie­rzy­cie­la, bez­po­śred­nio z akt po­stę­po­wa­nia upa­dło­ścio­we­go. W braku zatwierdzonej listy wierzytelności wie­rzy­ciel nie może wykazać, że egzekucja zobowiązań spółki była bezskuteczna.

Podsumowanie: można czy nie można pozwać od razu członków zarządu?

Tak, jak to zostało wskazane powyżej, brak tytułu egzekucyjnego wobec spółki z o.o. nie zawsze będzie przesądzać o niemożności wszczęcia postępowania o zapłatę przeciwko członkom zarządu. Jak wskazał Sąd Najwyższy – wszystko uzależnione jest od okoliczności danej sprawy. Pomimo istnienia dwóch linii orzeczniczych, większość orzeczeń sprowadza się do korzystniejszej interpretacji przepisów dla wierzycieli. Co zdaniem autora, jest stanowiskiem słusznym. W pewnych okolicznościach uzyskanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego przeciwko spółce z o.o. jest niemożliwe do osiągnięcia np. z uwagi na wykreślenie spółki z Rejestru Przedsiębiorców. Trudno sobie wyobrazić by w takiej sytuacji wierzyciel pozostał bez jakiejkolwiek ochrony prawnej w zakresie możliwości dochodzenia swojego roszczenia na drodze sądowej od członków zarządu wykreślonej spółki.

Co możemy dla Ciebie zrobić

Kancelaria STERRN oferuje obsługę prawną w zakresie:

• ograniczenia lub całkowitego wyłączenia odpowiedzialności Członków Zarządu za zobowiązania spółki,
• wspierania w dochodzeniu roszczeń od obecnych oraz byłych Członków Zarządu.