Przedawnienie roszczeń, w związku z nowelizacją Kodeksu cywilnego z dnia 30 czerwca 2022 roku, uległo znacznym modyfikacjom. Zmiana, która weszła w życie w z ostatnim dniem czerwca 2022 roku, wprowadziła rewolucyjne zmiany w zakresie, w jakim dotychczas wykorzystywane było postępowanie o zawezwanie do próby ugodowej oraz pozasądowe postępowanie mediacyjne. Postępowania te były często wykorzystywane do tego aby przerwać bieg przedawnienia. W świetle znowelizowanych przepisów wszczęcie postępowania o zawezwanie do próby ugodowej oraz przedsądowego postępowania mediacyjnego spowoduje jedynie zawieszenie biegu przedawnienia roszczenia, a nie jego przerwanie. Takie regulacje ukrócą nadużywanie instytucji zawezwania do próby ugodowej oraz mediacji przedsądowej. Postępowania te nie będą już tak atrakcyjne jakie były dotychczas.
Przedawnienie roszczenia
Każde roszczenie przedawnia się wraz z upływem terminu przedawnienia. Termin ten wynosi odpowiednio 3 lub 6 lat i liczony jest od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Po jego upływie dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia wobec wierzyciela, jednocześnie wierzyciel traci możliwość skutecznego dochodzenia roszczenia na drodze sądowej. Roszczenie po upływie terminu przedawnienia samo z siebie nie wygasa. Jednakże w takiej sytuacji podniesienie zarzutu przedawnienia powoduje skuteczne uchylenie się dłużnika od zaspokojenia roszczenia wierzyciela. Zgodnie z art. 118 kc – Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Nie dotyczy to terminów przedawnienia krótszych niż dwa lata.
Aby nie doprowadzić do przedawnienia roszczenia ustawodawca przewidział regulacje, które pozwalają na przerwanie jego biegu oraz jego zawieszenie.
Czym się różni zawieszenie terminu przedawnienia od jego przerwania?
Przerwanie biegu przedawnienia różni się od zawieszenia tym, że termin wobec którego doszło do przerwania biegu przedawnienia rozpoczyna się na nowo po dokonaniu czynności skutkującej przerwaniem przedawnienia. Ważne jest to by czynność, która ma przerwać bieg przedawnienia została dokonana najpóźniej w ostatnim dniu tego terminu. W takim wypadku wierzyciel, który przerwał skutecznie bieg przedawnienia zyskuje prawo do dochodzenia swojej należności przez kolejny pełny okres przedawnienia. Pamiętać należy, iż dokonanie czynności, która ma doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia po upływie tego terminu nie powoduje jego przerwania.
Zawieszenie terminu przedawnienia z kolei polega na wstrzymaniu biegu na czas trwania czynności/zdarzenia, które doprowadziło do jego zawieszenia. Po ustaniu takiej czynności termin przedawnienia biegnie dalej.
Przerwanie biegu przedawnienia
Zgodnie z art. 123 k.c. do przerwania biegu przedawnienia dochodzi na skutek dokonania przed sądem lub innym organem, powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, które zostały podjęte bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Bieg przedawnienia ulega też przerwaniu poprzez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Uznania roszczenia można dokonać w dowolnej formie. Dlatego też wykonanie części świadczenia albo prośbę dłużnika o odroczenie terminu płatności należy traktować jako uznanie dorozumiane.
Czynności przerywające bieg przedawnienia można co do zasady powtarzać. Jednak w niektórych sytuacjach może to być ocenione negatywnie przez sąd. Jak wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2014 r., sygn. akt I ACa 1194/13, celem przerwania biegu przedawnienia nie jest umożliwienie wierzycielowi przedłużania w nieskończoność terminów przedawnienia i odsuwania w czasie decyzji o wystąpieniu z właściwym powództwem. Z tego względu, w niektórych przypadkach działania wierzyciela można ocenić jako nadużycie prawa. Bieg terminu przedawnienia, który uległ przerwaniu, biegnie na nowo.
Zawieszenie biegu przedawnienia
Z kolei zawieszenie biegu przedawnienia powoduje wstrzymanie biegu tego terminu, na czas trwania okoliczności powodującej zawieszenie. Po jej ustaniu termin biegnie dalej, a nie od początku, jak to ma miejsce w przypadku przerwania biegu przedawnienia. Zgodnie z brzmieniem art. 121 kc – zawieszenie biegu przedawnienia powoduje wystąpienie następujących zdarzeń:
- czas trwania władzy rodzicielskiej – co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom;
- czas sprawowania opieki lub kurateli – co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę;
- czas trwania małżeństwa – co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu;
- czas trwania siły wyższej (przeszkody) – co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju;
- czas trwania mediacji – co do roszczeń objętych umową o mediację;
- czas trwania postępowania pojednawczego – co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej.
Dwa ostatnie zdarzenia [pkt e) i f)] weszły w życie w związku z nowelizacją Kodeksu cywilnego z dnia 30 czerwca 2022 roku.
Przedawnienie roszczeń – jakie zmiany wprowadza nowelizacja?
Zmiany w okolicznościach przerywania biegu przedawnienia są wynikiem nowelizacji kodeksu cywilnego oraz kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Zmianie uległ przede wszystkim art. 121 k.c. dotyczący zawieszenia terminu przedawnienia. Do okoliczności, które powodują zawieszenie terminu przedawnienia dodano pkt. 5 (roszczenia objęte umową o mediację – przez czas trwania mediacji) oraz pkt. 6 (roszczenia objęte wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego). Rozbudowanie przedmiotowego artykułu, zgodnie z powyższym, spowodowało jednocześnie wyłączenie mediacji oraz zawezwania do próby ugodowej ze zdarzeń przerywających bieg przedawnienia.
Przedawnienie roszczeń – przed nowelizacją
Przed dniem 30 czerwca 2022 roku postępowania o zawezwanie do próby ugodowej oraz postępowania mediacyjne często były nadużywane przez wierzycieli. Głównym celem takich działań było doprowadzenie do wydłużenia terminu, w którym wierzyciel mógł dochodzić roszczeń. Aby zapobiec przedawnieniu wierzyciel wszczynał m.in. postępowanie o zawezwanie do próby ugodowej. Które niezależnie od tego jak się zakończyło (niestawiennictwo przeciwnika na posiedzeniu pojednawczym, brak zgody przeciwnika na zawarcie ugody) – powodowało przerwanie biegu przedawnienia roszczenia. Termin ten zaczynał więc biec od nowa.
Zawezwanie do próby ugodowej – nadużycia
Instytucja ta była z tego powodu atrakcyjnym narzędziem w rękach wierzyciela. Bardzo często wykorzystywanym nawet kilkukrotnie by doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia. Takie działania niejednokrotnie sądy oceniały w sposób negatywny. Wskazywane było, że są one sprzeczne z istotą przedawnienia. Głównym założeniem instytucji przedawnienia roszczeń było wprowadzenie stabilizacji stosunków prawnych. Pewność obrotu prawnego oraz mobilizowanie wierzyciela do podejmowania działań w zakresie dochodzenia swoich należności bez zbędnej zwłoki. Ponadto miało ono także na celu zagwarantowanie odpowiedniej ochrony dłużnikowi w zakresie pewności co do istnienia obowiązku uregulowania należności wierzyciela.
Wierzycieli nie zniechęciło nawet podniesienie opłaty od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Początkowo opłata ta wynosiła odpowiednio – 40 zł w sprawach do 10.000 zł oraz 300 zł w sprawach powyżej 10.000 zł. Następnie opłatę podniesiono do poziomu 1/5 opłaty należnej od pozwu – ściśle uzależnionej od wysokości roszczenia.
Dlaczego ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie zmian w zakresie przedawnienia roszczeń?
Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy nowelizującej – wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, w dotychczasowej formie, powodował daleko idące skutki materialnoprawne. Skutki te pozwalały wierzycielom na wydłużanie czasu, określonego przez przepisy, na dochodzenie roszczeń. Ze statystyk sądowych wynikało, że postępowanie (o zawezwanie) w ponad 90% przypadków kończyło się stwierdzeniem, że do ugody nie doszło.
Ustawodawca wskazał ponadto, że: “Przerwanie biegu przedawnienia następuje, mimo że w większości przypadków przebieg postępowania pojednawczego nie daje wierzycielowi żadnych podstaw do oczekiwania, że dłużnik spełni świadczenie dobrowolnie (co uzasadniałoby przerwanie biegu przedawnienia). Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej na tle pozostałych czynności procesowych przerywających bieg przedawnienia przedstawia się przy tym o tyle szczególnie, że zakończona niepowodzeniem próba ugodowa nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Wniosek taki z jednej strony przedłuża zatem czas, jakim dysponuje wierzyciel na dochodzenie roszczenia, a z drugiej strony – nie przesądza o istnieniu albo nieistnieniu zobowiązania dłużnika i nie zamyka wierzycielowi drogi do dalszego dochodzenia roszczenia. Trudno to pogodzić z opisanymi wyżej celami instytucji przedawnienia”.
Wobec stwierdzonych nadużyć, do których dochodziło w związku z korzystaniem przez wierzycieli z instytucji zawezwania do próby ugodowej, zdecydowano się na wprowadzenie regulacji, zgodnie z którymi zawezwanie do próby ugodowej oraz pozasądowe postępowanie mediacyjne nie miało już powodować przerwania terminu przedawnienia, a jedynie jego zawieszenie.
