Kim jest sygnalista i jakiej ochronie podlega?

Sygnalista to pojęcie, o którym głośno było na przestrzeni ostatnich miesięcy. Głównie z uwagi na fakt, iż do 17 grudnia 2021 roku Polska oraz pozostałe kraje członkowskie Unii Europejskiej miały implementować do rodzimych systemów prawnych Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 Dyrektywa o Ochronie Sygnalistów z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. 

Kim jest sygnalista?

Pojęcie sygnalista zostało zaczerpnięte z języka angielskiego. W którym to osobę dokonującą zgłoszeń nieprawidłowości, w ramach danej organizacji, określa się terminem whistleblower. Sygnalista, to osoba, która będąc świadkiem naruszeń, do których dochodzi w ramach organizacji  dokonuje odpowiednich zgłoszeń w przedmiotowym zakresie. Sygnalistą może być również osoba, która nie była świadkiem naruszeń ale posiada na jego temat informacje. Zgłaszający naruszenia przekazuje zgłoszenie bezpośrednio do swoich przełożonych lub do odpowiednich organów ścigania. Działanie sygnalisty i doprowadzenie do wyeliminowania naruszeń, zgłaszanych przez sygnalistę jest bardzo pożądane. Działanie takie może bowiem doprowadzić do polepszenia warunków pracy oraz uniknięcia odpowiedzialności cywilnej oraz karnej.

Sygnalistą może być zarówno pracownik danej organizacji, jak również osoba spoza niej, która jest w jakiś stopniu z nią powiązana. Sygnalistą może być np. osoba współpracująca na podstawie na umowy o dzieło czy też umowy zlecenie. Może to być również osoba świadcząca usługi w ramach prowadzonej przez siebie jednoosobowej działalności gospodarczej. Może być to również wspólnik, akcjonariusz, osoba lub podmiot, z którym dana organizacja pozostaje w stałych stosunkach handlowo-gospodarczych. Zgłoszenia nieprawidłowości może dokonać również stażysta, jak również osoba uczestnicząca w rekrutacji. Pomimo dosyć rozległego katalogu osób, które mogą stać się sygnalistami to pracownik, który chce dokonać zgłoszenia, bierze na siebie największe ryzyko działań odwetowych ze strony organizacji, w której jest zatrudniony. Z tego też powodu tak ważne jest wprowadzenie odpowiednich regulacji w zakresie zapewnienia odpowiedniej ochrony sygnalistom.

Najczęściej sygnalistami zostają pracownicy danej organizacji. Dzieje się tak dlatego, że to oni posiadają największą wiedzę o jej funkcjonowaniu oraz nadużyciach, do których dochodzi wewnątrz. Nieprawidłowości, o których mowa mogą dotyczyć m.in. kwestii finansowych, podatkowych, przestrzegania regulacji wynikających z kodeksu pracy, dyskryminacji, mobbingu.

Aby dana osoba mogła zostać uznana za sygnalistę, muszą zostać spełnione następujące przesłanki:

  • posiadanie przez daną osobę informacji na temat nieprawidłowości, do których dochodzi w ramach organizacji;
  • wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowości w danej organizacji, informacje dotyczące naruszeń muszą być oparte na faktach i nie być publicznie dostępne;
  • podjęcie przez osobę działań zmierzających do ujawnienia naruszeń;
  • dokonanie zgłoszenia w dobrej wierze.

W jakich okolicznościach zgłaszający podlega ochronie?

Dyrektywa o ochronie sygnalistów wskazuje, że osoba dokonująca zgłoszenia nieprawidłowości, występujących w ramach danej organizacji,  podlega ochronie prawnej. Aby sygnalista mógł skorzystać z przedmiotowej ochrony  w konkretnym przypadku, konieczne jest aby posiadał on uzasadnione przekonanie o tym, że informacje, które przekazuje są prawdziwe. Ponadto jego działania powinny wynikać z pobudek o charakterze etycznym, z uwzględnieniem dobra organizacji. Sygnalista, przy dokonywaniu zgłoszenia nieprawidłowości, nie powinien kierować się pobudkami osobistymi – takimi jak np. chęć odegrania się na kimś, zemsta.   Ważnym jest by sygnalista posiadał odpowiednie dowody, potwierdzające zasadność dokonanego przez niego zgłoszenia.

Dyrektywa o ochronie sygnalistów (z uwagi na fakt, iż polski ustawodawca w dalszym ciągu prowadzi prace w zakresie przygotowania ustawy o ochronie sygnalistów do czasu wejścia w życia przedmiotowej ustawy, obowiązują regulacje zawarte w Dyrektywie) przewiduje, że:

  • zabronione jest stosowanie wobec sygnalisty działań odwetowych, stawianie zarzutów, związanych bezpośrednio ze zgłoszeniem nieprawidłowości;
  • dane sygnalisty podlegają ochronie, osoba taka powinna zostać anonimowa.

Sygnalista musi więc przyłożyć szczególną uwagę do tego by dokonywane przez niego zgłoszenie nie opierało się na nieprawdziwych informacjach. Wskazać należy, iż osoba dokonująca zgłoszenia nieprawidłowości nie musi posiadać pełnej wiedzy na temat zdarzenia.

Gwarantowana przez przepisy ochrona sygnalisty ma na celu zachęcenie oraz ośmielenie osób posiadających wiedzę o nieprawidłowościach, do których dochodzi w ramach danej organizacji, do dokonywania zgłoszeń.

Sygnalista chcąc dokonać zgłoszenia naruszeń nie ma obowiązku zbierania dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Nie mniej jednak pożądanym jest by sygnalista dysponował odpowiednimi dowodami przy zgłaszaniu nieprawidłowości, które mogłyby potwierdzałyby zasadność zgłoszenia. Pozwolą one bowiem już na wstępnym etapie analizy zgłoszenia stwierdzić czy dane zgłoszenie faktycznie jest zasadne czy też nie.

W jaki sposób dokonać zgłoszenia nieprawidłowości?

Tak, jak to zostało wskazane powyżej – sygnalista posiadając wiedzę o nieprawidłowościach w pierwszej kolejności powinien dokonać zgłoszenia bezpośrednio do swoich przełożonych. Jeśli takie zgłoszenie nie przyniosło jednak spodziewanych rezultatów – sygnalista może zawiadomić odpowiednie organy spoza organizacji.

Sygnalista dokonując zgłoszenia musi kierować się wewnętrznymi procedurami, obowiązującymi w danej organizacji jak również powszechnie obowiązującymi przepisami prawa. W pierwszej kolejności sygnalista powinien wykorzystać wewnętrzne kanały do zgłaszania nieprawidłowości. Dopiero na kolejnym etapie sygnalista powinien wykorzystać zewnętrze kanały do zgłaszania naruszeń. Sygnalista powinien mieć możliwość niczym nieskrępowanego przekazania informacji o nieprawidłowościach w ramach danej organizacji. Zgłoszenie powinno mieć charakter poufny, a jego forma może przybrać postać pisemną jak i ustną.

Istnieją trzy możliwe sposoby dokonywania zgłoszeń nieprawidłowości przez sygnalistów. Sygnalista może dokonać zgłoszenia wewnętrznie,  w ramach danej organizacji lub zewnętrznie – do organów ścigania, jak również publiczne ujawnienie nieprawidłowości.

Sygnalista wewnętrzny oraz sygnalista zewnętrzny

Sygnalistów możemy podzielić na:

  1. sygnalistów wewnętrznych – czyli tych, którzy dokonują zgłoszenia nieprawidłowości wykorzystując wewnętrzne kanały komunikacji. Sygnaliści wewnętrzni nie ujawniają posiadanych przez siebie informacji na temat naruszeń występujących w ramach danej organizacji na zewnętrz.
  2. sygnalistów zewnętrznych – tych, którzy pomijając wewnętrzne kanały zgłaszania nieprawidłowości, dokonują zgłoszenia bezpośrednio na zewnętrz.

Wskazać należy, że osoba, która wykorzystuje zewnętrzne kanały do zgłaszania nieprawidłowości i umieszcza informacje na ich temat na forach publicznych, może zostać posądzona o zastosowanie nieproporcjonalnych działań, mających na celu ochronę praw, wolności czy też interesów. Takie działanie w swojej istocie nie zmierza bowiem do wyeliminowania nadużyć, do których dochodzi w ramach danej organizacji, a często następuje z innych pobudek.

Szukasz wsparcia we wdrożeniu procedur z zakresu ochrony sygnalistów? Skontaktuj się z nami! Formularz kontaktowy

Najnowsze publikacje