Prawo holdingowe- zmiany 2022

W sierpniu 2021 roku projekt nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, przygotowany przez Ministerstwo Aktywów Państwowych trafił do Sejmu. Aktualnie Podkomisja Stała do spraw nowelizacji prawa cywilnego, działająca w ramach Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacji, sporządziła i opublikowała sprawozdanie po rozpatrzeniu rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw w tym prawa holdingowego.

Prawo holdingowe – nowości w Kodeksie spółek handlowych, planowane na rok 2022

Przygotowany projekt nowelizacji wprowadzić ma wiele nowości do obowiązującego kodeksu, a planowane zmiany mają dotyczyć m.in. przedstawionych poniżej kwestii.

Grupa spółek według prawa holdingowego

Zgodnie z projektowanymi zmianami, polegającymi na wprowadzenia do Kodeksu spółek handlowych regulacji z zakresu prawa holdingowego, grupa spółek o spółka dominująca oraz spółka/i od niej zależne, które w celu realizacji wspólnego celu gospodarczego kierują się wspólną strategią, która uzasadnia sprawowanie tzw. Jednolitego kierownictwa nad spółką/ami zależnymi przez spółkę dominującą.

Projekt nowelizacji Kodeksu spółek handlowych zakłada, iż przewidziane w nim zmiany znajdą zastosowanie wobec grup spółek, które spełnią następujące wymogi formalne:

• Podjęcie przez zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenie spółki zależnej uchwały w przedmiocie uczestnictwa w grupie spółek, z jednoczesnym wskazaniem spółki dominującej, uchwała zapada większością ¾ głosów;
• Ujawnienia przez spółkę dominującą oraz spółki zależne uczestnictwa w holdingu w Rejestrze Przedsiębiorców, poprzez ujawnienie odpowiedniej wzmianki.

Wskazać należy, iż stosowanie przepisów regulujących prawo holdingowe wobec spółki dominującej i spółek zależnych możliwe będzie dopiero po ujawnieniu wzmianki w Rejestrze Przedsiębiorców.

W każdym czasie, każda ze spółek, wchodzących w skład Grupy Spółek, będzie mogła „wystąpić” z tejże Grupy, w tym celu konieczne będzie podjęcie uchwały zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia spółki zależnej o ustaniu uczestnictwa w Grupie (uchwała zapada większością ¾ głosów) lub poprzez złożenie przez spółkę dominującą spółce zależnej oświadczenia o ustaniu uczestnictwa w Grupie.

Wprowadzenie do Kodeksu spółek handlowych regulacji z zakresu prawa holdingowego nakładać będzie również na spółki uczestniczące w Grupie Spółek obowiązek wykazywania swojej przynależności do holdingu – poprzez umieszczanie stosownych informacji na stronach internetowych oraz w pismach kierowanych do podmiotów trzecich.

Interes grupy spółek w związku z wprowadzeniem prawa holdingowego do KSH

Regulacja dotycząca interesu grupy spółek ma zostać wprowadzona w ramach nowo dodanego działu IV „Grupa spółek” do Tytułu I Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z wprowadzonym art. 21¹ ksh – Spółka dominująca oraz spółka zależna, które uczestniczą w grupie spółek, kierują się obok interesu spółki interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej. Planowane rozwiązanie reguluje kwestię dotyczącą problematyki – który interes – własny spółek czy też interes całego holdingu powinien być priorytetowy przy podejmowaniu kluczowych decyzji przez spółki.

W razie wydania wiążącego polecenia (o czym poniżej), zgodnie z art. 21⁴ ust.2 ksh  Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek niebędąca spółką jednoosobową podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w holdingu w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W określeniu wysokości szkody spółka zależna uwzględnia korzyści uzyskane przez tę spółkę w związku z uczestnictwem w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych.

Należy wskazać, że Komisja Europejska już w 2012 roku opublikowała dokument p.n. „Plan działania – Europejskie prawo spółek i ład korporacyjny – nowoczesne ramy prawne na rzecz bardziej zaangażowanych udziałowców i zrównoważonych przedsiębiorstw.”, który miał stanowić podwaliny do zmian legislacyjnych, wprowadzających uznanie koncepcji interesu holdingu (zgodnie z którym członkowie zarządu spółki zależnej, którzy wykonali niekorzystne dla tejże spółki polecenia wydane przez spółkę dominującą, leżące jednakże w interesie grupy spółek – holdingu, są zwolnieni z odpowiedzialności za podjęte w tym zakresie decyzje) oraz koncepcję, zgodnie z którą spółka dominująca oraz spółki zależne kierują się nie tylko własnym interesem lecz interesem holdingu o ile nie spowoduje to pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych spółek zależnych.

Wiążące polecenia spółki dominującej w ramach holdingu

Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, w zakresie wprowadzenia do niego regulacji z zakresu prawa holdingowego, przewiduje również, że spółka dominująca będzie posiadała uprawnienia do wydawania spółce zależnej wiążących poleceń z zachowaniem formy pisemnej lub elektronicznej, pod rygorem nieważności, o ile takie polecenie będzie uzasadnione interesem grupy spółek.

Nadrzędnym celem wprowadzenia wiążących poleceń do Kodeksu spółek handlowych jest zapewnienie odpowiedniego instrumentu spółce dominującej, poprzez które możliwe będzie sprawne i skuteczne zarządzanie Grupą Spółek – tj. holdingiem.

Polecenie poza koniecznością zachowania formy pisemnej, powinno również wskazywać oczekiwane od spółki zależnej zachowanie; wskazanie interesu holdingu, który uzasadnia wykonanie polecenia przez spółkę zależną, wyartykułowanie spodziewanych dla spółki zależnej korzyści lub szkód związanych z wykonaniem polecenia, sposób i czas naprawienia szkody wobec spółki zależnej, w razie wyrządzenia jej szkody wykonaniem polecenia spółki dominującej.

Co ważne, wiążące polecenia może wydawać nie tylko zarząd spółki dominującej, ale również prokurent oraz ustanowieni pełnomocnicy – w zakresie udzielonego im umocowania.

Spółka zależna, w celu wykonania wiążącego polecenia, będzie musiała podjąć stosowną uchwałę zarządu, która to uchwała zawierać będzie co najmniej warunki wyszczególnione w skierowanym do niej poleceniu przez spółkę dominującą. Spółka zależna po otrzymaniu wiążącego polecenia będzie zobowiązana do poinformowania spółki dominującej o tym czy polecenie zostanie wykonane, czy też nie.

Projekt nowelizacji w zakresie prawa holdingowego przewiduje, że spółka zależna będzie miała możliwość odmowy wykonania wiążącego polecenia jedynie w następujących sytuacjach:

1. gdy jego wykonanie będzie powodować niewypłacalność spółki zależnej lub będzie stanowiło zagrożenie dla jej wypłacalności;
2. w razie uzasadnionej obawy, że wiążące polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i spowoduje powstanie szkody po jej stronie, która to nie zostanie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną ze spółek zależnych, wchodzących w skład holdingu w ciągu dwóch lat, licząc od dnia wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę.

Wskazać również należy, iż uchwała o odmowie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia musi zawierać uzasadnienie.

Odpowiedzialność za wykonanie wiążącego polecenia

Projekt nowelizacji Kodeksu spółek handlowych zawiera regulacje odnoszące się do kwestii odpowiedzialności za wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia oraz za skutki wydania takiego polecenia przez spółkę dominującą.

Proponowane rozwiązania przewidują zwolnienie członka zarządu, członka rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora spółki zależnej z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia. Co ważne, w projekcie nowelizacji nie zostały uwzględnione regulacje dotyczące zwolnienia również z odpowiedzialności karnej członków w/w organów.

Projekt nowelizacji Kodeksu spółek handlowych przewiduje również odpowiedzialność spółki dominującej względem:

• spółki zależnej – jest to odpowiedzialność o charakterze odszkodowawczym oparta na zasadzie winy. Spółka dominująca ponosi odpowiedzialność względem spółki zależnej, za szkodę wyrządzoną jej poprzez wykonanie wiążącego polecenia, która to szkoda nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że zostanie wykazane, że spółka dominująca winy nie ponosi. Wskazać również należy, że proponowana nowelizacja przewiduje, że jeżeli spółka zależna nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej jej przez spółkę dominującą w terminie roku od dnia upływu terminu wskazanego w wiążącym poleceniu, każdy wspólnik albo akcjonariusz spółki zależnej może wytoczyć powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej tej spółce;
• wierzycieli spółki zależnej – przedmiotowa odpowiedzialność powstaje wówczas, gdy egzekucja prowadzona przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, a szkoda po stronie wierzycieli powstała w związku z wykonaniem przez spółkę zależną wiążącego polecenia spółki dominującej, za którą to spółka dominująca odpowiedzialność ponosi winę. Wskazać należy również, że nowelizacja ma wprowadzić domniemanie wysokości szkody – wskazując, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonego roszczenia przysługującego wierzycielowi wobec spółki zależnej;
• wspólników mniejszościowych spółki zależnej – proponowana regulacja odnosi się do odpowiedzialności za szkodę obejmującą obniżenie wartości udziałów spółki zależnej, gdy spółka zależna zastosowała się do wiążącego polecenia spółki dominującej. Podkreślić należy, iż zmiany w przedmiotowym zakresie obejmują jedynie takie sytuacje, gdy spółka dominująca posiada uprawnienia, pozwalające jej na samodzielne podjęcie uchwały o uczestnictwie w holdingu oraz zmienić umowę albo statut spółki zależnej, jeżeli bezpośrednio bądź pośrednio reprezentuje w spółce zależnej co najmniej trzy czwarte kapitału zakładowego. Aby możliwe było wytoczenie powództwa w niniejszym przypadku, w pierwszej kolejności należy skierować wezwanie do spółki dominującej o naprawienie szkody, zakreślając 30 dniowy termin na jej naprawienie. Nowelizacja przewiduje 3 letni okres przedawnienia roszczeń – liczony od dnia, w którym wspólnik dowiedział się o szkodzie, jednak nie później niż w ciągu 5 lat, licząc od dnia w którym nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę.

Wzmocnienie pozycji Rady Nadzorczej a prawo holdingowe

Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych w zakresie w jakim wprowadza ona regulacje dotyczące prawa holdingowego przewiduje również znaczne wzmocnienie pozycji Rady Nadzorczej, na skutek znacznego uszczegółowienia jej kompetencji oraz wprowadzenie dodatkowych środków nadzoru. Przewidziano również możliwość powołania przez Radę Nadzorczą doradcy, który będzie uprawniony do badania poszczególnych działań podejmowanych przez spółkę, jak również samego majątku spółki. Umowę z doradcą – co jest nowością – podpisywać będzie bezpośrednio Rada Nadzorcza a nie zarząd spółki, jak to miało miejsce dotychczas. Zarząd z kolei zobligowany będzie do przedstawienia i udostępnienia wszelkich niezbędnych do badania informacji oraz dokumentów.

Rada Nadzorcza w spółce dominującej sprawować będzie nadzór nad realizacją interesu holdingu – przedmiotowy obowiązek wiąże się z możliwością żądania – od spółki dominującej, w tym także od spółek zależnych – przedstawienia dokumentów rachunkowych, finansowych oraz wszelkich innych niezbędnych dokumentów.

Business Judgement Rule

Regulacje w przedmiotowym zakresie mają zostać wprowadzone do Kodeksu spółek handlowych co do oceny odpowiedzialności członków organów w spółkach za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem swoich obowiązków. Business Judgement Rule ma na celu ustalenia pewnego schematu działania kadry zarządzającej przy podejmowaniu przez nich decyzji biznesowych. Działanie zarządu, zgodnie z przedmiotowymi standardami będzie okolicznością zwalniającą zarząd z odpowiedzialności odszkodowawczej, nawet jeśli podjętymi działaniami/decyzjami zostanie wyrządzona szkoda spółce.

Wprowadzenie przedmiotowej regulacji do Kodeksu spółek handlowych ma w istocie wyeliminować sytuacje, w których kadra zarządzająca boi się podejmować decyzji z uwagi na istniejące ryzyko.