Z początkiem 2019 r. ustawodawca zdecydował się przemodelować przepisy ustaw o podatkach dochodowych dotyczące cen transferowych, uzasadniając zmianę dostosowaniem obowiązującej regulacji do prac OECD w kontekście projektu BEPS w zakresie zwalczania erozji podstawy opodatkowania i transferowania zysków. Przepisy dotyczące cen transferowych zostały ujęte w ustawach o podatku dochodowym w formie odrębnych rozdziałów. Wprowadzona została także nowa definicja podmiotów powiązanych.
Kluczowe kryteria dla oceny, czy mamy do czynienia z podmiotami powiązanymi
W obowiązującym stanie prawnym, dotychczasowe pojęcia powiązań kapitałowych i osobowych, zastąpione zostały wprowadzeniem 4 kryteriów, w oparciu o które należy ustalić istnienie powiązań miedzy podmiotami.
Są to następujące kryteria:
- znaczący wpływ – jeden podmiot wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden inny podmiot;
- podmioty, na które wywiera znaczący wpływ ten sam podmiot, lub członek rodziny do drugiego stopnia wywiera znaczący wpływ;
- spółka niemająca osobowości prawnej i jej wspólnik;
- podatnik i jego zagraniczny zakład.
Osiem grup podmiotów powiązanych
W wyniku zastosowania powyższych kryteriów, możemy wydzielić 8 grup podmiotów, spełniających definicję podmiotów powiązanych:
- podmioty, z których jeden wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden podmiot;
- podmioty, na które wywiera znaczący wpływ ten sam inny podmiot;
- podmioty, na które wywiera znaczący wpływ małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia osoby fizycznej wywierającej znaczący wpływ na co najmniej jeden podmiot;
- spółki niebędące osobami prawnymi i ich wspólnicy;
- spółki komandytowo-akcyjne i spółki komandytowe i ich komplementariusze;
- spółka jawna będąca podatnikiem podatku CIT i jej wspólnicy;
- podatnicy i ich zagraniczne zakłady;
- podmioty, między którymi występują relacje, które nie są ustanawiane lub utrzymywane z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, w tym mające na celu manipulowanie strukturą właścicielską lub tworzenie cyrkularnych struktur właścicielskich.
Znaczący wpływ jako powiązanie kapitałowe
Jak wynika z powyższego, kwestią przesądzającą o istnieniu powiązania, jest „wywieranie znaczącego wpływu”. Pojęcie to, zdefiniowane zostało w przepisach u.p.d.p. o u.pd.o.f. w ramach trzech kategorii zdarzeń.
Po pierwsze, jest to istnienie pomiędzy podmiotami powiazań „kapitałowych” przejawiających się w posiadaniu (pośrednio lub bezpośrednio) co najmniej 25% udziałów w kapitale, co najmniej 25 % praw głosu w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających lub co najmniej 25% udziałów lub praw do udziałów zyskach, stratach lub majątku lub ich ekspektatywy w tym, jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych.
Ustawodawca wskazuje także, jak należy obliczać wysokość pośredniego udziału – wskazując, że mamy do czynienia z taką sytuacją, gdy jeden podmiot posiada w drugim podmiocie udział lub prawo za pośrednictwem innego podmiotu lub większej liczby podmiotów. Jeśli wszystkie wielkości udziałów lub praw łączących te podmioty są równe, wielkość udziału pośredniego jest liczona jako wielkość udziału albo prawa łączącego dowolne dwa podmioty spośród wszystkich podmiotów uwzględnianych, niezależnie od ich liczby. Jeśli jednak wartości te są różne, to należy wziąć pod uwagę najniższą z wielkości. W przypadku, gdy podmioty łączy kilka posiadanych pośrednio udziałów lub praw, udział pośredni stanowi sumę wszystkich pośrednio posiadanych udziałów lub praw w tym podmiocie. Natomiast w przypadku jednoczesnego wystąpienia obu rodzajów powiązań, limit 25% należy łącznie odnieść do powiązań bezpośrednich i pośrednich.
„Znaczący wpływ” w kontekście powiązań osobowych
O podmiotach powiązanych w kontekście powiązań osobowych można mówić wtedy, gdy pomiędzy podmiotami występują zależności ze względu na osoby mające wpływ na podejmowane przez nie decyzje co do przeprowadzanych operacji gospodarczych. Wskazana kategoria nie jest doprecyzowana – w tym zakresie wskazuje się na następujące typy powiązań:
- majątkowe
- wynikające ze stosunku pracy
- zarządczo-kontrolne
Spośród powiązań rodzinnych, ustawa wprost wymienia pozostawanie w związku małżeńskim albo występowanie powinowactwa lub pokrewieństwa do drugiego stopnia.
Powyższe oznacza, że za podmioty powiązane uważane będę te, na które znaczący wpływ wywiera małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia.
Osoby spokrewnione do drugiego stopnia to rodzice, dzieci, dziadkowie, rodzeństwo.
Osoby spowinowacone do drugiego stopnia rodzice współmałżonka – teść i teściowa oraz rodzeństwo współmałżonka i ich małżonkowie: brat, siostra, szwagier, szwagierka.
W ramach tej kategorii, podmiotami powiązanymi będą zarówno spokrewnione i spowinowacone osoby fizyczne prowadzące działalności gospodarcze, spółki osobowe, w których osoby takie wywierają znaczący wpływ jak i spółki kapitałowe, które nie wykazują powiązań kapitałowych, lecz są zarządzane przez osoby spokrewnione.
Podatnik i jego zakład jako podmioty powiązane
W przypadku relacji pomiędzy podatnikami a ich zagranicznymi zakładami wyjaśnić należy, że zgodnie z przepisem art.4a pkt 11 u.p.d.o.p. i art.5a pkt 22 u.p.d.o.f., przez zagraniczny zakład rozumie się:
- stałą placówkę, poprzez którą podmiot mający siedzibę lub zarząd na terytorium jednego państwa wykonuje całkowicie lub częściowo działalność na terytorium innego państwa, a w szczególności oddział, przedstawicielstwo, biuro, fabrykę, warsztat albo miejsce wydobywania bogactw naturalnych;
- plac budowy, budowę, montaż lub instalację, prowadzone na terytorium jednego państwa przez podmiot mający siedzibę lub zarząd na terytorium innego państwa;
- osobę, która w imieniu i na rzecz podmiotu mającego siedzibę lub zarząd na terytorium jednego państwa działa na terytorium innego państwa, jeżeli osoba ta ma pełnomocnictwo do zawierania w jego imieniu umów i pełnomocnictwo to faktycznie wykonuje – chyba że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania, której stroną jest Rzeczpospolita Polska, stanowi inaczej.
Jak wynika z powyższego, istnienie zakładu (a w konsekwencji – podmiotu powiązanego) uzależnione jest od stanu faktycznego, a nie od formalnego zarejestrowania przez podatnika oddziału czy zakładu na terenie innego Państwa.
Relacje utrzymywane bez uzasadnionych przyczyn ekonomicznych – jako nowe kryterium wyznaczające istnienie podmiotów powiązanych
Począwszy od 1 stycznia 2019 roku, ustawodawca zdecydował się wprowadzić nową kategorię podmiotów powiązanych. Obejmuje ona te podmioty, między którymi występują relacje, które nie są ustanawiane lub utrzymywane z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych wprowadzona została do ustawy w trakcie nowelizacji obowiązującej od 1 stycznia 2019 r. Dotyczy ona podmiotów, pomiędzy którymi występują relacje, które nie są ustanawiane lub utrzymywane z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, w tym mające na celu manipulowanie strukturą właścicielską ( w tym firmanctwo) lub tworzenie cyrkularnych struktur właścicielskich, tj. w sytuacjach, gdy na skutek powiązań pośrednich podmiot jest powiązany sam ze sobą np. podmiot A posiada udziały B, podmiot B w podmiocie C, a podmiot C w podmiocie A (jak zostało wskazane w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej podmioty, które mogłyby przerwać łańcuch powiązań to np. zagraniczne trusty i fundacje prawa prywatnego. W strukturach z tymi podmiotami beneficjent trustu / fundacji prawa prywatnego jest podmiotem niepowiązanym ze spółką operacyjną działającą pod trustem / fundacją prawa prywatnego, co w efekcie czyni beneficjenta podmiotem niepowiązanym ze spółką operacyjną.
Podmioty powiązane- podsumowanie
Zmiana definicji podmiotów powiązanych, dokonana z dniem 1 stycznia 2019 roku, poprzez odejście od dotychczasowego podziału na powiązania kapitałowe i osobowe i zastąpienie go pojęciami „znaczącego wpływu” oraz dodanie kategorii ocennej – w postaci „relacji ustanawianych lub utrzymywanych bez uzasadnionych przyczyn ekonomicznych” skutkuje koniecznością dogłębnej analizy relacji, łączących podatnika z jego kontrahentami. Powyższe jest konieczne w celu ustalenia, czy dokonywane przez podatnika transakcje są dokonywane z podmiotami powiązanymi. Analiza taka jest konieczna zarówno ze względu na ustalenie wysokości wynagrodzenia w transakcji jako ceny transferowej, sporządzenie dokumentacji cen transferowych jak i właściwe oznaczenie wystawianych i otrzymywanych faktur w JPK VAT. Należy bowiem pamiętać, że ewentualne błędy w tym zakresie, mogą skutkować dotkliwymi sankcjami.