Umowa powiernicza (zwana także umową powiernictwa) nie została uregulowana całościowo w Kodeksie cywilnym ani innej ustawie, więc należy do kategorii nienazwanych umów cywilnoprawnych. Art. 750 KC przewiduje, że „do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu”.
Stronami umowy powiernictwa są powierzający i powiernik. Stosując analogię do umowy zlecenia moglibyśmy powiedzieć, że powierzający jest zleceniodawcą, a powiernik – zleceniobiorcą.
Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Istnieje kilka rodzajów powiernictwa:
- powiernictwo fiducjarne, w ramach którego określone prawo zostaje przyznane w pełni powiernikowi,
- powiernictwo upoważniające, gdzie powiernik jest upoważniony jedynie do zarządzania
- powiernictwo polegające na przewłaszczeniu na zabezpieczenie.
Forma umowy
Umowa powiernictwa powinna zostać zawarta na piśmie, ale to rygor wyłącznie dla celów dowodowych. Oznacza to, że niezachowanie formy pisemnej nie ma wpływu na ważność umowy – nawet zawarta w formie ustnej pozostanie wiążąca dla stron. Negatywne skutki niezachowania formy pisemnej pojawią się w ewentualnym sporze sądowym, gdyby któraś ze stron miała zastrzeżenia co do wykonania umowy. Zgodnie z ogólnymi regulacjami prawa cywilnego, w braku umowy pisemnej, gdy rygor dotyczył celów dowodowych, w toku postępowania sądowego nie dopuszcza się dowodów z zeznań świadków lub przesłuchania stron co do faktu dokonania czynności. Podsumowując: można umowę powiernictwa zawrzeć ustnie, ale wywoła to konsekwencje w razie skierowania sprawy do sądu.
Jak powinna wyglądać umowa powiernictwa
W praktyce biznesowej umowy powiernictwa zawierane są w formie pisemnej. Taka umowa powinna określać:
- prawa będące przedmiotem powiernictwa,
- cele zawarcia umowy
- prawa i obowiązki stron
- pozycję prawną powiernika oraz zakres jego zadań
- wynagrodzenie powiernika
- okres obowiązywania umowy oraz możliwość jej wypowiedzenia.
W umowie warto także uregulować sytuację powierzającego na wypadek upadłości powiernika czy egzekucji z majątku powiernika.
Kiedy przedsiębiorca może skorzystać z umowy powiernictwa?
Kiedy umowa powiernicza może okazać się korzystna dla przedsiębiorców? Często wykorzystywane są do zabezpieczeń pożyczek czy przy przelewach wierzytelności. Tzw. powiernictwo udziałowe może też służyć do zabezpieczenia działań tzw. cichego wspólnika w spółkach. Polega to na tym, że powiernik działa w spółce na rzecz powierzającego (który chce pozostać anonimowa) i wszystkie czynności wykonuje na jego rachunek. Powiernik widnieje w aktach rejestrowych spółki jako wspólnik (i to on jest formalnie właścicielem udziałów) oraz występuje wobec pozostałych wspólników czy zarządu. Jednakże przysługujące mu prawa z udziałów powiernik wykonuje w taki sposób, jaki został ustalony w umowie powierniczej.
Tajna umowa powiernicza stwarza też możliwość obejścia zakazu konkurencji. Gdy osoba ma zakaz podejmowania działalności konkurencyjnej, ale chciałaby podjąć pracę na rzecz firmy działającej w podobnym obszarze, może wykonywać te obowiązki właśnie poprzez zawarcie umowy powierniczej. Będzie to jednak nieuczciwe wobec firmy, z którą zawarła umowę o braku konkurencji, więc musi przemyśleć, czy naprawdę chce skorzystać z tego wytrychu. Niezależnie od wszystkiego, taka możliwość istnieje.
Powiernictwo finansowe
Na rynku windykacyjnym spotkać można umowy powiernictwa finansowego. Podmioty gospodarcze, które nie mogą wyegzekwować od kontrahentów wynagrodzenia za usługi lub dostarczone towary, mogą zawrzeć umowę powiernictwa z firmami windykacyjnymi, które podejmują się wyegzekwowania należności. W takiej sytuacji można zawrzeć umowę powiernictwa z przeniesieniem własności wierzytelności (cesja) lub umowę powiernictwa upoważniającego.
Umowa powiernictwa a podatki
Przepisy nie regulują podatkowych aspektów umowy powiernictwa, ale z interpretacji wynika, że na powierzającym spoczywa obowiązek rozliczenia transakcji związanych z przedmiotem umowy. Będzie tak nawet w sytuacji, gdy powierzający przeniósł własność rzeczy na powiernika. Można to wyjaśnić w ten sposób, że przecież na podstawie umowy powiernictwa powiernik nie dokonuje definitywnego nabycia rzeczy będącej przedmiotem powiernictwa, lecz musi się rozliczać za każdym razem z powierzającym.
